XİN-in bəyanatında həmçinin erməni və Azərbaycan əhalisinin sülhə hazırlanacağı qeyd olunub.
XİN-nin sözçüsü Leyla Abdullayeva BBC News Azərbaycancaya deyib ki, çərşənbə günü iki ölkənin xarici işlər nazirləri Paris görüşündə “ölkə əhalisini sülhə hazırlamaq üçün konkret tədbirlərin görülməsinə ehtiyac duyulması barədə” razılaşıblar.
“Bununla bağlı ötən ilin dekabrında Milanda iki ölkə xarici işlər nazirləri və ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrləri tərəfindən qəbul olunmuş birgə bəyanatda da “əhalinin sülhə hazırlanması üçün konkret addımların atılması ilə bağlı çağırış əks olunmuşdur”, XİN sözçüsü müxbirimizə deyib.
“Hər iki xalq sülhə hazırlanacaq”
Leyla Abdullayeva həmçinin deyib ki, sözügedən “bəyanatda və eləcə də bütün digər aidiyyatı sənədlərdə qeyd olunmuş əhali sözü hər zaman” erməni və Azərbaycan əhalisini əhatə edir.
“Yəni, sənədlərdə hər iki xalq nəzərdə tutulur. Ölkənin işğal olunmuş Dağlıq Qarabağ bölgəsinin erməni və Azərbaycanlı icmaları arasında təmasların bərpa olunması hər iki tərəfin əhalisinin də sülhə hazırlanması baxımından çox önəmli rol oynayacaq”, nazirlik sözçüsü vurğulayıb.
“İlk dəfədir…”
Beynəlxalq Böhran Qrupunun eksperti Zaur Şiriyev ” ilk dəfədir ki, Ermənistan tərəfinin də paylaşdığı bəyanatda Azərbaycan tərəfinin uzun illərdir istifadə etdiyi “nəticəyə yönəlmiş danışıqlar” ifadəsindən istifadə olunduğunu gördüyünü deyir.
“Əslində bu, “nəticəyə yönəlmiş danışıqların davam etdiriləcəyini” göstərir. Özlüyündə ilk dəfədir ki, həm dekabr görüşündə, həm də yanvar görüşündə bu baxımdan pozitiv mesajlar verilir”.
Ancaq təhlilçi vurğulayır ki, qısa bir zamanda tərəflərin hansısa məsələdə razılığa gələcəyini gözləmək “tezdir”.
“Bu, uzun proses olacaq. Lakin münaqişənin həllinin baza prinsiplərinin razılaşdırılması istiqamətində ciddi addımlar atıla bilər”. Zaur Şiriyev deyir ki, bəyanatda “təkcə əhalinin sülhə hazırlanması deyil, iqtisadi əməkdaşlıqla bağlı təşəbbüslər və təhlükəsizlik məsələləri də yer alır”.
“Lakin əhalinin sülhə hazırlanmasına gəlincə, daha çox intensiv aparılacaq danışıqlar zamanı hər hansı bir ortaq razılaşma əldə olunarsa, bununla bağlı cəmiyyətə müəyyən detalların çatdırılması əhalini maksimalist, reallığa uyğun olmayan gözləntilərdən yayındıra bilər”.
“Əgər sülh danışıqlarında irəliləyiş olacaqsa, bu, rəsmilər və eyni zamanda ekspertlər tərəfindən cəmiyyətə çatdırılmalıdır. Əgər münaqişə tərəflərin cəmiyyəti sülh danışıqlarının predmeti və detalları ilə bağlı heç məlumatlı deyilsə, o zaman, onlar ortaya çıxan nəticəylə razılaşmaya bilərlər. Lakin məsələ müəyyən qədər xalqa çatdırılsa, o zaman xalq bunu müəyyən şəkildə hazırlıqlı olar”, o əlavə edib.
“Hazırkı iqtidarla əhalinin sülhə hazırlanması real deyil”
Hazırda Hollandiyada mühacirətdə olan vətəndaş cəmiyyəti təmçilçisi Leyla Yunus hesab edir ki, “hazırkı iqtidarla əhalinin sülhə hazırlanması real deyil”.
“2003-cü ilə qədər ermənilər Bakıya gələ bilirdi. Həmin ildən sonra bu mümkün olmadı. Necə ki, 100 ildir ermənilər türkləri, o cümlədən, bizi düşmən hesab edir, əfsuslar olsun ki, Azərbaycan da eyni yolu təkrarladı və 90-cı illərdən bu yana erməni bizim düşmənimizdir propaqandası davam etdirilir”,- Leyla Yunus deyib.
2012-ci ildə Sülh və Demokratiya İnstitutunun Ermənistandakı bölməsi dialoqlar aparmaq üçün dialoqlar təşkil etdiyini deyən Leyla Yunus düşünür ki, dialoqların davam etdirilməsi “vacibdir”.
“Mən Bakıda anadan olmuşam, bir həyətdə 4 erməni, 3 azərbaycanlı, 3 yəhudi ailəsi yaşayırdı. İndi isə Azərbaycanda həyatında heç vaxt erməni görməmiş gənc nəsil böyüyüb. Eləcə də Ermənistanda”.
“Biz neçə illərdir vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri tez-tez əhalinin sülhə hazırlanması barədə işlərin vacibliyini vurğulayırıq”, Imagine Conflict Transformation təşkilatının Azərbaycan üzrə layihələr direktoru Həmidə Qiyasbəyli deyir.
O, bildirir ki, burada əsas məsələ, ictimai müzakirələrin təşkilidir.
“Əhali ilə iş görülməlidir, təkcə vətəndaş cəmiyyəti, siyasi partiya liderləriylə yox, həm də əhalinin özü ilə, çünki sülh olsa əhali birlikdə yaşamalı olacaq”.
Həmidə Qiyasbəyli hesab edir ki, dövlət bu məsələdə “ən azı” iki iş görə bilər.
“Dövlət əhali ilə açıq diskusiya keçirə bilər. Universitetlərdə müzakirələrdə, dəyirmi masalarda açıq müzakirələr baş verməlidir ki, insanlar bu barədə daha açıq danışsın. Bu, o demək deyil ki, insanların hamısı sülhdən danışsın, ancaq ən azı bunları müzakirə etsinlər”,- sülh quruculuğu işlərində çalışan Həmidə Qiyasbəyli bildirib.
Onun sözlərinə görə, insanların müzakirələr aparması üçün məkan ayrılmalıdır, belə olduqda prosess daha açıq olur.
Danışıqlar prosesinin “uzun iillər ərzində” Minisk qrupu ilə bir yerdə bağlı qapılar arxasında keçirildiyini xatırladan Həmidə Qiyasbəyli “dövlətin ritorikasından mövqeyi aydındır, amma əhalinin burada mövqeyi bəlli deyil” deyir.
“İkinci sülh quruculuğu və insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan təşkilatlar, NGO-lar, liderlər bu işdə kömək edə bilərlər, amma 2014-cü ildən sonra vətəndaş cəmiyyəti üzvləri bu işdə çətinlik çəkirlər”, o əlavə edib.
“Detallar bəlli deyil”
“Tərəflər arasında 4 saatdan çox davam edən danışıqlarda daha çox anlayışın və etimadın qurulmasının əhəmiyyəti də daxil olmaqla faydalı və çox müsbət fikir mübadiləsi aparılıb. Ardıcıl və nəticəyə yönəlik danışıqların qarşıdan gələn ay davam etdirilməsi razılaşdırılıb”, XİN-in bəyanatında deyilir.
Millət vəkili Aydın Mirzəzadə “pozitiv açıqlamanın” detallı olmamasına diqqət çəkir.
“Çox təəssüf ki, detallar aydınlaşdırılmır. Pozitivliyin nədən ibarət olduğu, nədən hər ay görüşlər keçirildiyinin mexanizmi açıqlanmır”, Hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvü Aydın Mirzəzadə söyləyir. Bununla belə, o, danışıqların davam etməsini müsbət hal kimi dəyələndirir.
Deputat Ermənistanda şərtlərin dəyişməsinə toxunur.
“İndiki hakimiyyət Qarabağ dalğasında hakimiyyətə gəlməyib. Əhalinin sosial problemlərinin ağırlığına dözümsüzlüyü onları hakimiyyətə gətirib. Düzdür, Paşinyanın münaqişənin həlli ilə bağlı aydın proqramı yoxdur. Bununla belə ümid etmək olar ki, bunlar Koçaryandan və Sarkisyandan fərqli siyasət yürütməyə çalışacaqlar”.
Aydın Mirzəzadə hesab edir ki, Paşinyan sələflərinin Qarabağ siyasətini davam etdirəcəksə, Azərbaycan münaqişənin hərbi yolla həllini seçə bilər.
Azərbaycan XİN-i bildirib ki, bu “faydalı və müsbət fikir mübadiləsində “daha çox anlayışın və etimadın qurulmasının əhəmiyyəti” vurğulanıb.
Çərşənbə günü Azərbaycan və Ermənistanın xarici siyasət qurumlarına rəhbərlik edən Elmar Məmmədyarovla Zöhrab Mnatsakanyanın görüşündə ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri də iştirak edib və “ardıcıl və nəticəyə yönəlik danışıqların” gələn ay davam etdirilməsi razılaşdırılıb.
“Son bir neçə ayda ikinci dəfədir ki, belə müsbət bəyanat səslənir”
Müsavat partiyasının divan üzvü, siyasi şərhçi Alya Yaqublu Ermənistanda Nikol Paşinyanın baş nazir seçildikdən sonra ikinci dəfədir belə müsbət bəyanatın səsləndirildiyini xatırladır. Ancaq o da detalların açıqlanmadığına diqqət çəkir.
“Biz bilirik ki, münaqişənin həlli ilə bağlı bəlli prinsiplər, bəlli çərçivə var. Onlar müəyyənləşib. Amma indi hansı məsələdə irəliləyiş var, hansı tərəf hansı güzəştə getməyə razılıq verib, bəlli deyil. Sözün düzü, bu açıqlama məndə optimist düşüncə yaratmır”.
Alya Yaqublu deyir ki, Azərbaycanın əsas tələbi münaqişənin mərhələli həll planı üzrə nizamlanması ilə bağlıdır və ilkin mərhələdə Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonlar geri qaytarılmalıdır. Onun qənaətincə, belə bir addım atmaq yenicə hakimiyyətə gələn Paşinyan üçün mümkünsüz görünür, həmin rayonların qaytarılması məsələsini Ermənistanda xəyanət kimi dəyərləndirənlər var.
“Ona görə mənə aydın deyil ki, Azərbaycan belə müsbət açıqlama verəndə nə nəzərdə tutulur, Azərbaycan bu “mərhələli həll planı”ndan geri çəkilib, yoxsa Ermənistan Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların qaytarılmasına razılıq verib? Nəhayət ən ciddi məsələ, Dağlıq Qarabağda referendumun keçirilməsi ilə bağlı mübahisə var. Tərəflər bu məsələdə uzun zamandır ortaq məxrəcə gəlıə bilmirlər. Yəni açıq qalan çox ciddi suallar var”.
Alya Yaqublu deyir ki, bu suallara cavab verilmədən danışmaq çətindir, üstəlik də bir gümanını bölüşür, “müsbət fon yaradılırsa, ola bilsin, Azərbaycan hökuməti nəyəsə razılıq verib”.
O, Qarabağ müharibəsində ərazisini itirmiş Azərbaycanın “məğlub tərəf” olduğunu və şərt diktə edəcək durumda olmamasına diqqət cəlb edir. “Danışıqlar da uzun illərdir ona görə ölü nöqtədən tərpənmir ki, qalib tərəf heç bir maddədə güzəştə getmək istəmir”.
“Bakının mövqeyi dəyişməzdir”
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevsə bugünlərdə hökumətin iclasında deyib ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində Bakının mövqeyi dəyişməz olaraq qalır.
“Bu məsələ yalnız ölkəmizin ərazi bütövlüyü çərçivəsində öz həllini tapmalıdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri icra edilməlidir, Ermənistan silahlı qüvvələri işğal edilmiş torpaqlardan qeyd-şərtsiz çıxarılmalıdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrində məhz bu ifadələr öz əksini tapıbdır. Danışıqların davam etdirilməsi prosesi başlanıb”, İlham Əliyev söyləyib.
O, Ermənistanı “ağır böhranlı vəziyyətdən” çıxarmağın bir yolu olduğunu deyib, “o da Azərbaycan ilə münasibətləri normallaşdırmaqdır”.
İlham Əliyev bunun üçün “Ermənistan silahlı qüvvələrini işğal edilmiş torpaqlardan çıxarılmalı” “şərtini” irəli sürüb.
“Heç bir tərəf qurban olmaq istəməyəcək”
Siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov isə hərbi əməliyyatların bu il olmayacağına inanır.
“Hər iki tərəf – həm Azərbaycan, həm də Ermənistan pozitiv fon yaratmaqda maraqlıdır”.
Onun fikrincə, ona görə müsbət bəynatlar verilir ki, “hər iki tərəf savaşa getməyəcəyinin mesajını verir, fors-major situasiyadan qaçır”.
O, regiondakı qlobal qarşıdurmaya toxunaraq, Rusiya ilə Qərbin qarşı-qarşıya gəldiyini qeyd edir.
“Böyük güclərin qarşı-qarşıya gəldiyi vaxtda Azərbaycanla Ermənistan qurban getmək istəməzlər”.
Rauf Mirqədirov düşünür ki, indiki məqamda münaqişənin həlli istiqamətində qəti addım atılması hər iki tərəfin maraqlarına ziddir, çünki bu halda tərəflərdən biri xarici qüvvələrdən biri tərəfdən cəzalandırıla və sülhə məcbur edilə bilər.