Artıq heç kim üçün sirr deyil ki, bizim doğma Azərbaycan dilimiz ciddi müdafiəyə ehtiyac duyur. Soruşa bilərsiniz, kimdən? Elə bizim özümüzdən! Ona görə ki, məhz elə biz öz etinasızlığımız, tənbəlliyimiz və diqqətsizliyimizlə onu məhv edirik. Niyə?
Ona görə ki, biz və siz özümüz Azərbaycan dilini xarici sözlərlə qatışdırmağa, parazit-sözlərin dildə əmələ gəlməsinə, sərbəst işlədilməsinə və inkişafına köməklik edirik, jarqon sözlərin və ifadələrin fəal işlədilməsini dəstəkləyirik. Bu cür istənilən bir dil daşıyıcısının özünün dərketmə əsasları sarsıdılır və dilin özü qiymətdən düşür.
Görəsən ana dilinin hər bir insan üçün qüvvəti və dəyəri nədədir? Onun sərvəti nədədir? Cavab sadədir. Onun uyuşqanlığında və genişliyində, sözlərinin və söz birləşmələrinin ahəngliyində, bu sözlərin, hər biri danışan şəxsin qəlbinin zərrəsini daşıyan dərin düşüncəyə malikdir.
Azərbaycan dili təbii ifadələrin çatdırılması üçün müstəsna dərəcədə zəngin, sadə və şairanədir. Əfsuslar olsun ki, bir çox gözəl Azərbaycan sözləri gündəlik istifadədən yox olaraq, onun çalarlarının zənginliyinə tayı olmayan dili yoxsullaşdırır. Ən sadə nümunə göstərək. Bir müddət öncə bizə müraciət etdikdə “cənab” sözü işlənilərdi və bu da həmsöhbətə olan son dərəcədə hörməti ifadə edirdi. İndi isə nə görürük? «Brat biz dostu kaşlokunun böyüklüyunə görə yox ürəyinin böyüklüyünə görə seçirik». Fərqi hiss etmək olar, elə deyil mi?
Azərbaycan dili ona malik olan insana müxtəlif duyğular, həyatın hərtərəfli dərin anlamını bəxş edir. Doğma dilin qəlbi, ruhu var. O ki, bizə bir birimizi anlamaq, dahi yazarların əsərlərindən həzz almağa kömək edir, qədim tarixə malik olan Azərbaycanımızın əsl vətəndaşları edir. Lakin sözlərə məna vermədən onları yalnız məlumat ötürmək üçün istifadə etsək, bu sərvətdən tez bir müddətdə məhrum olmaq təhlükəsi qarşısındayıq.
İstifadədən və bizim söz ehtiyatımızdan özlərində dərin mənanı daşıyan sözlər itir, məsələn, «minnətdaram», «şücaət», «məhşər», «müsaidənizlə», «heysiyyət» və sair.
Son zamanlar internet-slenq əmələ gəlib ki, o da Nizaminin, Xətainin və Vurğunun dilini sərçənin cikkiltisinə qədər nüfuzdan salır. Hərdən saytın oxuyucularının şərhini nəinki anlamaq, onu hətta sadəcə oxumaq çox çətin olur.
Bəs dilin qərəzli və qərəzsiz təhrif edilməsi necə baş verir? Misal üçün; gülünc görünməməkdən və insanların qəzəblərinə rast gəlməməkdən ötrü bəzi sözləri artıq tələffüz etmək olmaz. Bu isə pisniyyətin olmasına daha çox oxşayır.
Sadələşmənin və təhrif olunmanın nəticəsində Azərbaycan dili öz mənəviyyatını itirir. Bununla bərabər, insanların nitqi, və nəticə etibarıləşüuru və davranışı ədəbsizləşir.
Jarqon sözlər, əxlaqsız söyüşlər və sair kimi mənfi ifadələr mütəmadi olaraq kino- və televiziya ekranlardan ictimaiyyətə çatdırıldığından ədəbi vətəndaşlıq hüququna yiyələnməkdədir. Qeyd olunmalıdır ki, bizim bəzi həmvətəndaşlarımızın şifahi nitqində hər zaman mövcüd olub, lakin layiqli (samballı) bir cəmiyyətə buraxılmırdı. Bu da mənəvi irsi təşkil edir.
Hələki gec deyil biz bu halı anlamalıyıq ki,Azərbaycan dili sadələşmənin və opportunistlərin xeyrinə olaraq məhv ola bilər .(qanun layihəsininyeri),var gücümüzlə anadilimizin xilas olması uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Son vaxtlar Azərbaycan dilinin qramatikasina dəyişikliklərə əlaqəli olan yeni luğətin tərtib edilməsi bir sıra anlaşılmamazlıq yaradıb. Belə ki, aşağıdakılara nəzər yetirsək, bəhz etdiyimiz məsələnin nümünələrini görə bilərik: “Aşağıdakı sözlərin mənbəyi dildəki yazılışı əsas götürülərək, k hərfi ilə yazılması məqsədəuyğun sayılır: əskər, əskinas, İskəndər, işkəncə və s.
İki sait arasında gələn qoşa samitli sözlər qoşa samitlə yazılır: ballada, kapella, kassa, klassik, qəyyum, libretto, nəqqaş, operetta, səyyar, şassi, vassal, və s.
Qeyd: Mənbə dildə tərkibində ll, nn, pp qoşa samitləri olan alınma sözlər aşağıdakı kimi yazılır: paralel, anten, ton, qrup, aparat və s.” (Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qaydaları” layihəsindən çıxarış).
Artıq indi əlimizdən gələni əsirgəməməliyik ki, insanların, xüsusilə də cavan əhlin diqqətini Azərbaycan dilinin problemlərinə cəlb edək, öz həqiqi, canlı, bizimlə bir dəyişən dilimizi sevməyə öyrənək.
Təbiidir ki, müasir insan kommunikativdir, o, kifayət qədər qıvraq olmalıdır ki, hər bir şəraitdə hərtərəfli ünsiyyəti qoruyub saxlaya bilməklə bərabər, onu inkişaf etdirsin. Şübhəsiz ki, belə olan halda, dil inkişaf edərək, bəzi dəyişikliklərə tab gətirəcək. Ancaq bu heç də demək deyil ki, o özünün ənənəvi qrammatik qaydalarından imtina edərək, onları türk və ya rus dillərindən götürməlidir.
Əsas odur ki, nəsillərin əlaqəsi kəsilməsin, bizlərin dünya görüşünün bünövrəsi talan olunmasın və ən əsası, bizim müqəddəs və gözəl ünsiyyət vasitəmiz itməsin. Bütün bunlar millətin yox olmasının qarşısını alan baryerin tərkib hissəsidir.
Vətənimizin parlaq gələcəyi bizim özümüzdən asılıdır!
Nigar Əskərova
Azrbaycan Respublikası Kinstitusiya Məhkəməsinin hakim köməkçisi
